Leergang filosofie deel 5: Van Descartes naar Hume

Tijdens dit voorjaarssemester besteden we in de eerste plaats aandacht aan het rationalisme van René Descartes (1596-1650), die wel wordt beschouwd als de aartsvader van de moderne filosofie. Tijdens zijn studie bij de Jezuïeten heeft Des-cartes ervaren dat de filosofie – in tegenstelling tot de wiskunde – niet in staat was hem enige zekerheid te bieden. In zijn Meditaties laat Descartes vervolgens zien dat de zoektocht naar zekerheid alleen succesvol kan verlopen wanneer eerst een abso-luut zeker fundament van kennis wordt gelegd. Aan de hand van het beroemde twij-felexperiment wordt dan het onbetwijfelbare ego cogito ontdekt als fundament van de hele kenorde. Behalve een onbetwijfelbaar fundament vraagt een succesvolle zoek-tocht naar zekere kennis echter ook om een zekerheid verschaffende methode. Niet voor niets is de vraag naar de methode dan ook een van de kernthema’s van de mo-derne filosofie. Descartes denkt deze methode te hebben gevonden in zijn beroemde mathesis universalis (de universele methode). Gewapend met zijn methode, die hij onafhankelijk van welk te bestuderen object dan ook heeft ontwikkeld, probeert Des-cartes dan de werkelijkheid in al haar facetten te onderzoeken. Het is de pretentie van de Franse denker dat zijn methode een universele reikwijdte heeft.

Behalve aan het rationalisme wordt er tijdens dit semester ook aandacht besteed aan het empirisme, dat uit een heel ander vaatje tapt. In de eerste plaats kijken we naar  de Engelse filosoof John Locke (1632-1704), maar onze aandacht zal echter vooral uitgaan naar het radicale empirisme van de Schotse denker David Hume (1711-1776), de filosoof over wie Kant in zijn Prolegomena opmerkt dat hij door hem uit zijn dogmatische sluimer is gehaald. Hoe radicaal het empirisme van Hume is, zal onder andere blijken uit zijn bepaling van het onderscheid tussen een zintuiglijke indruk (im-pression) en een idee (idea). In de ogen van de Schotse denker is hier louter sprake van een kwantitatief verschil. Ook staan we uitvoerig stil bij de eigenzinnige kijk van Hume op de problematiek van de causaliteit, waaruit opnieuw zal blijken hoe strak het keurslijf van het empirisme door hem wordt aangetrokkken. In de colleges over Locke gaat het ons in de eerste plaats om zijn onderzoek naar ons menselijk kenver-mogen als de absoluut noodzakelijke mogelijkheidsvoorwaarde van elk serieus we-tenschappelijk en filosofisch onderzoek.

sluiten